Geologia Sudetica, 2: 7-119

Petrografia granitu Karkonoszy

Maria Borkowska

Abstract
Granitowy masyw karkonoski, tworzący wspólnie ze swoją krystaliczną osłoną jedną jednostkę tektoniczną w bloku zachodniosudeckim, zawdzięcza swe powstanie hercyńskim ruchom górotwórczym. Wśród tworzących go skał wydzielone zostały 3 główne typy: 1) granity centralne, 2) granity grzbietowe, 3)granity granofirowe. Każdy z nich zawiera jeszcze szereg odmian powiązanych ze sobą ciągłymi przejściami. Najliczniejsze w masywie granity centralne reprezentowane są głównie przez odmiany porfirowate z dużymi kryształami obwiedzionych plagioklazem skaleni potasowych, obecności których granit karkonoski zawdzięcza swe podobieństwo do granitów rapakiwi. Na podstawie szczegółowych badań petrograficznych stwierdzono, że w odróżnieniu od granitów grzbietowych, granity centralne i granofirowe zawierają hornblendę i obfitują w enklawy oraz ciemne szliry biotytowe. Granity granofirowe, najmniej liczne i występujące głównie na północnowschodnich peryferiach masywu, charakteryzuje obecność struktur mikropegmatytowych, powstałych prawdopodobnie w deuterycznym okresie magmy. Za magmowym pochodzeniem granitu karkonoskiego przemawia charakter skał występujących na kontakcie (przede wszystkim hornfelsy kordierytowe), liczne żyły aplitowe przecinające granit i skały otaczające, wielkość masywu i duża - pomimo licznych odmian skalnych - jego jednorodność.
Obfitość enklaw, obecność hornblendy o znamionach rekrystalizacji metamorficznej, bogactwo ciemnych szlir, pojawianie się granatu wskazują na palingenetyczne pochodzenie magmy karkonoskiej. Intruzja jej odbywała się dwuetapowo: najpierw wykrystalizował leukokratyczny i pozbawiony fenokryształów skaleni granit grzbietowy, następnie intrudowała główna masa w postaci mieszaniny stopu i nie upłynnionych reliktów skał pierwotnych. Geneza dużych kryształów skalenia potasowego nie została wyjaśniona pomimo przeprowadzenia precyzyjnych badań optycznych, chemicznych i strukturalnych. Niektóre fakty zdają się przemawiać na korzyść ich powstania we wczesnym etapie krystalizacji magmy: 1) niski stopień trójskośności, 2) wyraźnie wyższa niż w skaleniach potasowych tła zawartość baru, 3) kierunkowe ułożenie spotykane w różnych miejscach masywu.

Petrographie du granite des Karkonosze

Abstract
Le massif granitique des Karkonosze, qui forme avec les roches encaissantes une unité tectonique dans le bloc des Sudètes Occidentales, doit sa naissance aux mouvements orogéniques hercyniens. Parmi les roches qui le composent on a distingué 3 types principaux: 1) les granités centraux, 2) les granités de crete, 3) les granités micropegmatitiques. Chacun d'eux contient plusieurs variétés liées entre elles par des passages continus. Les granités centraux, les plus nombreux dans le massif, sont représentés principalement par les variétés porphyroides avec gros cristaux de feldspath potassique entourés de plagioclase, a la présence desquels le granité des Karkonosze doit sa ressemblance aux granités rapakivi. A la différence des granités de crete, les granités centraux et micropegmatitiques contiennent de la hornblende et abondent en enclaves ainsi qu'en „schlieren” de biotite. Les granités micropegmatitiques, les moins nombreux, qui se trouvent principalement dans la périphérie nord-est du massif sont caractérisés par la présence de structures micropegmatitiques formées probablement dans la période deutérique du magna. La nature des roches de contact - principalement les cornéennes a cordiérite, les nombreux filons d'aplites coupant aussi bien le granité meme que les roches encaissantes, la grandeur du massif et sa grande homogénéité - malgré les nombreuses variétés des roches - sont des arguments en faveur de l'origine magmatique du granité de Karkonosze. L'abondance d'enclaves, la présence de hornblende portant les caractères de recristallisation métamorphique, la richesse de „schlieren” foncés et l'apparition du grenat indiquent l'origine palingénétique du magma de Karkonosze. Son intrusion s'est faite en deux étapes: 1) mise en place du granité leucocrate de crete dépourvu de gros cristaux de feldspath; 2) intrusion de la masse principale a l'état de magma fondu contenant des reliquats des roches préexistantes. On n'a pu élucider l'histoire des grands cristaux de feldspath potassique malgré des examens optiques, chimiques et structuraux précis, toutefois les faits suivants semblent parler en faveur de leur formation dans la première étape de la cristallisation du magma: 1) degré peu élevé de triclinisme, 2) teneur en barium nettement supérieure a celle des feldspaths potassiques de la masse principale, 3) orientation plus ou moins parallèle a différents endroits du massif.

Geologia Sudetica, 2: 121-260.

Petrografia metamorfiku Gór Bialskich

Janusz Ansilewski

Abstract
Scharakteryzowano pod względem petrograficznym obszar Gór Bialskich (Sudety Środkowe) ograniczony dwiema rzeczkami: Białą Lądecką i Morawką, a wchodzący w skład metamorfiku Lądka i Śnieżnika Kłodzkiego. Zbudowany jest on głównie z naprzemianległych, bardzo regularnych stref dwuskaleniowych gnejsów gierałtowskich i paragnejsów plagioklazowych oraz małych wystąpień gnejsów śnieżnickich. Tu i ówdzie pojawiają się niewielkie wkładki amfibolitów, eklogitów, erlanów, kwarcytów, łupków grafitowych i marmurów. Cały obszar, wykształcony w facji amfibolitowej, rozwinął się głównie z formacji osadowej. Przy jego charakterystyce szczególnie duży nacisk położono na badania optyczne głównych minerałów skałotwórczych - skaleni i łyszczyków. Badania te umożliwiły podział monotonnej pod względem facjalnym formacji na szereg kompleksów skalnych, wykazujących pewne różnice w swej ewolucji metamorficznej. Przytoczono 17 analiz skał i minerałów, w tym 14 analiz nowych, dotychczas nie publikowanych. Zróżnicowanie petrograficzne omawianego obszaru autor skłonny jest przypisać głównie dwom czynnikom: pierwotnemu zróżnicowaniu wyjściowej formacji osadowej i procesom metamorficznej dyferencjacji. Zdaniem autora metasomatoza wywołana wgłębnymi emanacjami nie odegrała tu poważniejszej roli.

Geologia Sudetica, 2: 261-296.

Budowa geologiczna metamorfiku dorzecza Ścinawki Kłodzkiej

Irena Wojciechowska

Abstract
Autorka opracowała stratygrafię, tektonikę i paleogeografię północnej części metamorfiku kłodzkiego. W metamorfiku kłodzkim jest reprezentowana głównie seria, kaledońska, której sedymentacja trwała do syluru włącznie. Wskutek sfałdowania serii kaledońskiej i przefałdowania ze strukturami podłoża przy równoczesnym metamorfiźmie, w metamorfiku kłodzkim powstał fałd pochylony ku południowi, o rozciągłości W - E. Na podstawie analizy drobnych struktur skał metamorficznych autorka udowodniła, że całość serii krystalicznych zanurza się w kierunku wschodnim. W związku z tym w części zachodniej obserwuje się na powierzchni najgłębsze poziomy intersekcyjne. Całość tak sfałdowanego metamorfiku kłodzkiego przecina szereg późniejszych dyslokacji, dając obecnie obserwowaną, budowę blokową.

Geology of the metamorphic massif in the basin of Ścinawka Kłodzka

Abstract
The geology of the northern part of the Kłodzko metamorphic massif (Central Sudetes Mts.) is described and an account is given of its stratigraphy, tectonics and palaeogeography. The metamorphic massif of Kłodzko consists mainly of the Caledonian series whose sedimentation continued through the Silurian. The folding of the Caledonian series and its interfolding with substratal structures, accompanied by metamorphic processes, caused the formation in the Kłodzko metamorphic massif of a southward recumbent fold with a W - E strike. By an analysis of microstructures of the metamorphic rocks, the writer shows that the whole crystalline series plunges eastward. In this connection the deepest horizons are observable in the western part of the area here considered. The whole metamorphic massif of Kłodzko, folded according to the above mentioned pattern, is dissected by a number of later dislocations, the result of which is the present block structure.

Geologia Sudetica, 2: 297-321.

Fauna i wiek otoczaków wapieni z kulmu Książa

Tadeusz Gunia

Abstract
Praca niniejsza zawiera opis 28 gatunków fauny górnodewońskiej, zebranej z otoczaków wapieni występujących w kulmie z Książa. Wiele z tych gatunków zostało po raz pierwszy znalezionych w dewonie Polski. Opierając się na materiale paleontologicznymi obserwacjach sedymentologicznych autor dochodzi do wniosku, że otoczaki wapieni pochodzą z rozmytych osadów niższego i górnego franu, które powstały pierwotnie na gnejsach Gór Sowich. Utwory franu powstały w płytkomorskim zbiorniku sedymentacyjnym, w którym istniały rafy lub biohermy stromatoporowe i koralowce we. Transport otoczaków odbywał się z południa i z południowego zachodu.

Fauna and age of limestone pebbles from the Culm of Książ

Abstract
In this paper are described out 28 species of the Upper Devonian fossils yielded by limestone pebbles from the Culm of Książ. Many of these species are toeing reported for the first time from the Devonian of Poland. Palaeontological evidence and the writer's sedimentological observations reliably indicate that the limestone pebbles were eroded from the Lower and Upper Frasnian deposits that originally covered the gneisses of the Sowie Mts. The Frasnian deposits were laid down in a shallow-sea basin of sedimentation containing reefs or stromatoporoid and coral bioherms. The pebbles were brought from the south and the south-west.

Geologia Sudetica, 2: 323-399.

Namur Zagłębia Noworudzkiego w świetle badań sporowych

Halina Krawczyńska-Grocholska

Abstract
Praca ma charakter monograficzny i dotyczy namuru w Zagłębiu Noworudzkim (południowo-wschodnia część depresji centralnej Sudetów).
Na podstawie analizy palynologicznej i nowego zdjęcia geologicznego przedstawiono szczegółową stratygrafię i paleogeografię oraz rozwój niecki namurskiej okolicy Nowej Budy.
Autorka opisała 20 gatunków megaspor i 95 gatunków mikrospor, w tym 9 gatunków sporomorf dotychczas nieznanych. W zespole sporowym zbadanego namuru A dominują gatunki spór paproci i widłaków.
Stwierdzono niezgodne ułożenie warstw z Białego Kamienia na różnych poziomach namuru okolicy Nowej Rudy.

Le Namurien du bassin de Nowa Ruda à la lumière des études palynologiques

Sommaire

L'étude contient une monographie qui présente le Namurien du bassin houiller de Nowa Ruda (SE partie de la dépression centrale des Sudetes).
Sur la base des analyses palynologiques et la nouvelle carte géologique on expose la stratigraphie en détail, la paléogéographie et l'évolution du bassin namurien de Nowa Ruda.
L'auteur décrit 20 espèces des mégaspores et 95 espèces des microspores qui contiennent 9 espèces des sporomorphes nouvelles. Dans l'ensemble des sporomorphes du Namurien étudié prédominent les espèces des sporomorphes des Filices et les Lepidophytales.

Geologia Sudetica, 2: 401-426.

Powstanie i rozwój serii węgla brunatnego w polskiej części niecki żytawskiej

Formation and development of the brown coal series in the Polish part of the Żytawa (Zittau) basin

Janusz Bieniewski

Abstract
On the basis of numerous borehole data, the facial development, thickness and stratigraphy of the Tertiary brown coal series from the Polish part of the Żytawa basin are reported. The Żytawa basin is a tectonic depression structure transected by many dislocations. Its formation is contemporaneous with that of the Tertiary continental brown coal deposits which have a considerable thickness and are of great economic value. The brown coal deposits display strong facial variability, the substratum of the Tertiary deposits a greatly varied morphology. The complex structure of the Żytawa basin owes its intricacy to the dislocations which accompanied and conspicuously affected its sedimentation. Within the various parts of the sedimentary basin several phases have been distinguished in the formation of the dislocations responsible for changes in the conditions of deposition. These observations have facilitated the study of the local lithological stratigraphy, while palaeobotanical data have allowed the writer to present a new picture of the Tertiary palaeogeographic conditions in the Żytawa basin.