Geologia Sudetica, 6: 7-96

Masyw granitowy Strzegom-Sobótka. Studium petrologiczne

Alfred Majerowicz

Abstract
Praca jest próbą syntetycznego przedstawienia głównych zagadnień petrologicznych masywu granitoidowego. Na początku opisane są krótko stosunki geologiczne oraz podana jest wstępna jakościowa charakterystyka petrograficzna fragmentów skał osłony. Oprócz zmienionych magmowców grupy górskiej Ślęży opisane są różnego rodzaju łupki krystaliczne, wykazujące w zmiennym stopniu wykształcone struktury hornfelsowe i zjawiska kontaktowe.
W głównej masie granitoidu zostało wydzielone 6 odmian petrograficznych, z których 3 ilościowo dominują. Są to: granodioryt biotytowy określony jako granit strzeblowski, alkaliczny z przejściem do monzonitowego, dwułyszczykowy granit wierzbnicki oraz monzonitowy granit biotytowy (miejscami z hornblendą) określony jako granit strzegomski. Podane są też formy geologicznego występowania oraz charakterystyka petrograficzna 2 odmian starszych: tonalitu z Łazan ze środkowej części masywu oraz drobnoziarnistego, monzonitowego granitu z Zimnika z północno-zachodniej części.
Mikroskopowa analiza skał oraz interpretacja licznych analiz chemicznych, a także badania niektórych składników pozwoliły oprócz sklasyfikowania odmian naświetlić niektóre zagadnienia genetyczne. Szczególnie analiza nielicznie odsłoniętych kontaktów ze skałami osłony umożliwiła częściowe poznanie mechanizmu intruzji oraz określenie w przybliżeniu jej temperatury. Następstwo krystalizacji niektórych minerałów w pegmatytach i druzach znajduje częściowo swoje odbicie w strukturach reakcyjnych w skale.
Analiza petrotektoniczna wybranych partii skalnych o megaskopowo widocznych teksturach kierunkowych pozwoliła odróżnić pewne etapy i kierunki działania sił we fluidalnej i po-konsolidacyjnej historii skały. Również wykonane w 15 kamieniołomach pomiary spękań, ułożenia utworów żyłowych i stref mineralizacji wykazały, że przyjmowana dotychczas prosta interpretacja tych zjawisk była spowodowana niedostateczną ilością materiału obserwacyjnego.
W końcowych rozdziałach podane są hipotezy na temat pochodzenia tej w zasadzie mało zróżnicowanej magmy granitoidowej, którą można uważać za magmę powstałą wskutek anatektycznego upłynnienia serii gnejsowych, występujących w głębszym podłożu, które mogły być podobne pod względem mineralnym i chemicznym do gnejsów występujących w bloku sowiogórskim.

On the petrology of the granite massif of Strzegom - Sobótka

Abstract
This paper is an attempt at a synthetic presentation of the most important problems concerning the petrology of the granitoid massif. It begins with a brief description of the geological relations and gives some preliminary facts characterizing the petrography of fragments of the cover. It deals not only with the altered magmatic rocks in the mountain group of Sle.za but also with the various kinds of crystalline schists showing the variable development of the hornfels structure and contact phenomena.
Six petrographic varieties have been distinguished in the main granitoid mass, three of which occur in predominant amounts. They are: the biotitic granodiorite, called the Strzeblow granite, the alkali, grading into monzonitic, two-mica granite of Wierzbnik, and the monzonite biotitic granite of Strzegom (locally with hornblende). The forms of the geological occurrence and the petrographic characteristics are also given of 2 older varieties: the tonalite from Lazany in the central part of the massif, and the fine-grained monzonitic granite from Zimnik in the north-western part of the massif.
A microscopic analysis of the rocks together with the interpretation of numerous chemical analyses, also the study of some constituents have allowed not only to classify the varieties but in addition to clear up some genetic problems. An analysis of the few exposed contacts with the cover was particularly helpful in the study of the mechanism of the intrusion and in the approximate determination of its temperature. The sequence of the crystallization of some minerals in the pegmatites and the druses is partly reflected in the reactionary structures in the rock.
The petrotectonic analysis of some selected parts of the rocks with megascopically distinguishable directional structures has allowed to trace certain stages and directions of the work of forces in the fluidal and post-consolidation history of the rock. Measurements of joints, of the arrangement of vein deposits and of the mineralization zones have been carried out in fifteen quarries. They show that the simplified interpretation of these phenomena, so far currently accepted, is due to the inadequate amount of material collected during observations.
The final chapters of the paper contain hypotheses concerning the origin of this granitoid magma, in principle so poorly differentiated. It may reasonably be regarded as a magma formed by the anatectic remelting of gneissic series in the deeper substratum whose mineral and chemical character might have resembled that of the gneisses in the Sowie Góry Block.

Geologia Sudetica, 6: 97-188.

Petrograficzne i strukturalne problemy północnej okrywy granitu Karkonoszy

Witold Smulikowski

Abstract
Opisano szczegółowo strefę graniczną krystaliniku izersko-łużyckiego ze starszym paleozoikiem i najwyższym prekambrem Gór Kaczawskich i wschodnich Łużyc. Nie obserwowano wzdłuż tej granicy ciągłej dyslokacji. Opisano ponadto skały pochodzenia suprakrustalnego i skały granitoidowe kompleksu izerskiego i wschodnich Łużyc na terenie państwa polskiego. Wyniki badań mezostrukturalnych zestawiono na mapach i diagramach. Skały granitoidowe częściowo powstały w wyniku granityzacji starszej od kambru serii suprakrustalnej, częściowo zaś mają charakter intruzywny, lecz obie te grupy związane są ze sobą genetycznie. Na badanym obszarze główna lineacja powstała w czasie tektogenezy młodokaledońskiej i z nią wiązać należy efekty płytkiego metamorfizmu.

Petrogenetic and structural problems of the northern cover of the Karkonosze granite

Abstract
A description in detail is here given of the boundary zone between the crystalline Izera-Lusatia massif and the Lower Paleozoic and Uppermost Precambrian of the Kaczawa Mts. and Eastern Lusatia. No continuous dislocation has been observed along this boundary. Moreover, the paper contains a description of the rocks of supracrustal origin as well as of the granitoid rocks from the Izera complex and Eastern Lusatia within the Polish territory. The results of mesostructural investigations are plotted on maps and diagrams. One part of the granitoid rocks resulted from the granitisation of a supracrustal series older than the Cambrian, while another is intrusive in character. The two groups are, however, genetically connected. The main lineation in the area under investigation is referable to the Young Caledonian tectogenesis which is also responsible for the effects of epizonal metamorphism.

Geologia Sudetica, 6: 189-206.

Charakterystyka petrograficzna metapsefitów i metapsamitów kambro-syluru okolic Wlenia

Bożena Łącka

Abstract
Wykonano analizę petrograficzną słabo zmetamorfizowanych zlepieńców i piaskowców z Tarczyna występujących wśród osadów kambro-syluru Gór Kaczawskich. Zróżnicowanie składu okruchowego, brak albitu i fragmentów skał z albitem w zlepieńcach oraz odmienne tekstury i sposób występowania osadów w terenie wydają się wskazywać na przynależność zlepieńców do syluru, a piaskowców szarogłazowych z Tarczyna do łupków ordowiku. Zmiany wywołane czynnikami dynamo-metamorfizmu zaznaczają się głównie rekrystalizacją spoiwa i częściowym zatarciem pierwotnych struktur i tekstur osadów. W niewielkim tylko stopniu dynamometamorfizm i procesy postdeformacyjne wywołały zmiany składu mineralnego badanych osadów.

Geologia Sudetica, 6: 209-230.

Kwarcyty Gór Śnieżnickich

Teresa Butkiewicz

Abstract
Praca dotyczy skał kwarcytowych występujących w Górach Śnieżnickich. Skały kwarcytowe są jednym z elementów litologicznych suprakrustalnej serii strońskiej. Tworzą zwarte, o ostrych kontaktach ławice leżące wśród łupków łyszczykowych i paragnejsów. Przeprowadzone badania wykazały, że ogół skał kwarcytowych rejonu Stronią Śląskiego i Śnieżnika ulegał zmiennym w swej intensywności procesom uruchamiania i wzrostu minerałów. Przemawia za tym m.in. obecność blastycznego mikroklinu w ilościach dochodzących do 30% obj. skały. Jednym z głównych czynników doprowadzających do wzrostu mikroklinu w kwarcytach była metasomatoza potasowa. Mikroklin jest jedynym skaleniem napotkanym w skałach kwarcytowych rejonu Stronią i Śnieżnika. Niezależnie przy tym od ilości, w jakich się nagromadza w skałach, nie ujawnia śladów wymielenia czy zdeformowania. Jest minerałem dostosowującym się do układu obecnych w skale składników z widocznymi objawami wzrostu i wypierania zarówno kwarcu, jak i muskowitu.
Zespół skał kwarcytowych rejonu Stronią Śląskiego swym ogólnym składem mało odbiega od typowych kwarcytów. Natomiast w kwarcytach masywu Śnieżnika mikroklin staje się powszechnym, często jednym z głównych składników skało-twórczych, co w myśl przyjętej hipotezy świadczyłoby o szerokim i intensywnym działaniu metasomatozy potasowej.

Geologia Sudetica, 6: 233-291.

Petrografia i mineralogia piasków złotonośnych Dolnego Śląska

Andrzej Grodzicki

Abstract
W pracy podano charakterystykę petrograficzną i mineralogiczną bardziej znanych miejsc występowania piasków złotonośnych na Dolnym Śląsku. Jakkolwiek dotychczasowa literatura na temat tych utworów jest dosyć bogata, to jednak dotyczy ona w większości przypadków zagadnień historycznych, często w ujęciu popularnonaukowym. Stosunkowo niewielka ilość prac zajmuje się problematyką geologiczną. W opublikowanej literaturze dotyczącej piasków złotonośnych brak jest wyników analiz granulometrycznych, stopnia obtoczenia ziarn skalnych, ilościowego składu petrograficznego i mineralnego, które zostały podane w pracy autora. Ich znajomość jest konieczna dla dokładniejszego wyjaśnienia genezy, wieku i rodzaju sedymentacji tych utworów. Badania petrograficzne i mineralogiczne pozwoliły autorowi na przeprowadzenie porównania między piaskami złotonośnymi występującymi w różnych rejonach Dolnego Śląska, a także umożliwiły porównanie różnowiekowych utworów złotonośnych znajdujących się na tym samym obszarze. Wyniki badań przedstawiono w tabelach i na wykresach.

On the petrography and mineralogy of the goldbearing sands of Lower Silesia

Abstract
The main object of the present paper is to give a petrographic and mineralogical description of all the better known goldbearing sands localities in Lower Silesia. The literature concerning these deposits is fairly abundant but in most cases it deals rather with their history, often in a popular--science style.
Relatively few works deal with geological problems. The literature so far published on the goldbearing sands does not give the results of granulometric analyses or show the roundness of the rock grains or the quantitative petrographic and mineralogic composition which are here presented by the writer.
A knowledge of the above data is indispensible with some accuracy to interpret the origin, age and sedimentation type of these deposits.
The writer's petrographic and mineralogical studies have allowed him to make comparative observations between the goldbearing sands encountered in the various regions of Lower Silesia as well as to compare the goldbearing deposits differing in age but occurring within the same area.
The results of all these investigations are shown in tables and diagrams.

Geologia Sudetica, 6: 293-306.

Profil litostratygraficzny permo-karbonu w zachodniej części Rowu Świerzawy

Andrzej Ostromęcki

Abstract
W pracy wykazano, że klastyczne osady westfalu D i stefanu (uznawane poprzednio za środkowy bądź dolny czerwony spągowiec) mają wiele cech litologicznych, pozwalających na odróżnienie ich od podobnych osadów czerwonego spągowca w miejscach, gdzie analiza sporowa jest niemożliwa. Stwierdzone różnice polegają na zmianach w ilości otoczaków odpornych na transport i wietrzenie (kwarc, lidyty, drobnoziarniste kwarcyty), a także otoczaków skał wylewnych w osadach grubo-klastycznych. Zmiany dojrzałości składu mineralnego stwierdzono również w piaskowcach, które wykazały zmienne ilości kwarcu monokrystalicznego, kwarcu polikrystalicznego, skaleni, ziarn skał epimetamorficznych oraz skał wylewnych, a także spoiwa węglanowego w miarę przesuwania się ku górze profilu. Nie stwierdzono natomiast różnic dla niektórych cech teksturalnych (rozkład wielkości osi B otoczaków, obtoczenie) zlepieńców. W zakończeniu podano również krótki opis zmian barwy w profilu, który cechuje się występowaniem warstw szarych w części dolnej, różowych w części środkowej i ciemnoczerwonych w górnej. Zmiany litologiczne w profilu górnego karbonu i dolnego czerwonego spągowca są odbiciem postępującej w głąb erozji w obszarach źródłowych materiału klastycznego, w których początkowo erodowane były starsze, nie istniejące dziś osady, a następnie dopiero epimetamorficzny kambro-sylur kaczawski.

Lithostratigraphical column of the Permo-Carboniferous in the western part of the Świerzawa Graben

Abstract
When describing the lithostratigraphic characteristics of the clastic Permo-Carboniferous rocks in the vicinity of Świerzawa the writer pointed to the presence here of two lithologically different series. They differ in the degree of maturity of both, the conglomerates and the sandstones. In the lower series there occur orthoquartzitic conglomerates and mature subgreywackes and protoquartzites, in the higher series there are polymictic conglomerates and im mature subgreywackes. No texture differences have, however, been observed in the conglomerates of the two series. The differences in colour consist in the deposits of the lower serieq being srey or pinkish while dark-red is the most common colour among the higher up rocks. The strong maturity of the lower series deposits is a result of the reworking of the older deposits. The sediments of the higher series are result of the erosion of the epimetamorphic Cambro-Silurian of the Kaczawskie Mts. Changes in colour result from the varying subfacial development of the particular horizons as well as from the reworking of the soil profile from the source-areas.

Geologia Sudetica, 6: 307-313.

Piaskowce tufitowe warstw marczowskich w okolicach Świerzawy

Andrzej Ostromęcki

Abstract
Podany został petrograficzny opis piaskowców warstw Marczówskich, które w okolicach Świerzawy tworzą obrzeżenie zrębu - zwanego zrębem Świerzawy - zbudowanego z utworów staropaleozoicznych. W obrazie mikroskopowym wydzielone zostały trzy zasadnicze grupy składników piaskowca: szkielet ziarnowy, drobnoziarnista kwarcowa masa wypełniająca oraz wtórne spoiwo polimineralne.
Piaskowce warstw Marczówskich należy określić jako tufogeniczne. Ich sedymentacja odbywała się w środowisku bagiennym.

Tuffaceous sandstones of Marczów Beds (Westphalian? Stephanian?) near Świerzawa - West Sudetes

Abstract
A petrographic description is here given of sandstones in the Marczów Beds. They are the oldest exposed horizon in the North Sudetic basin. The three following main groups of constituents have been differentiated in their microscopic composition: detrital framework, fine-grained quartzitic groundmass, secondary polymineral cement. The constituents of each of the above groups have described and their origin discussed. This has allowed the sandstones under consideration to be classified in conformity with the views of Pettijohn (1957) and those of Williams, Turner & Gilbert (1955) and to make certain conclusions as to how the postdepositional stage of their genesis had been performed. In the writers opinion the sandstones of the Marczów beds should be recognised as tuffaceous because of the abundance of pyroclactic detritus in the detrital framework and of the presence of the fine-grained quartzitic groundmass whose occurrence Dapples (1967) supposes to be a very characteristic feature of tuffaceous sandstones.

Geologia Sudetica, 6: 315-321.

Tufy i otoczaki skał wylewnych w profilu górnego karbonu okolic Świerzawy

Andrzej Ostromęcki

Abstract
Stwierdzono, że w całym profilu tzw. piętra powulkanicznego, uznawanego poprzednio za dolny lub środkowy czerwony spągowiec, a ostatnio określonego jako westfal D i Stefan, licznie występują materiały piroklastyczne i otoczaki skał wylewnych. W pracy podane zostały opisy i skład mineralny tufitów i tufów, a także opisy mikroskopowe płytek cienkich wykonanych z otoczaków skał wylewnych, pochodzących z poszczególnych poziomów wydzielonych przez H. Scupina (1931). Stwierdzono, że tufy, jakkolwiek silnie skaolinizowane, wykazują skład odpowiadający erupcjom o charakterze kwaśnym. W przeciwieństwie do tufów otoczaki skał wylewnych nie zawierają fenokryształów kwarcu. Wykazują one również brak zróżnicowania litologicznego przy dobrym zazwyczaj obtoczeniu. W tej sytuacji uznano, że tufy odpowiadają wstępnym, wyłącznie piroklastycznym fazom erupcji w okolicach Świerzawy, otoczaki zaś zostały przytransportowane z obszarów źródłowych materiału klastycznego, położonych ogólnie na wschodnim i południowym obrzeżeniu dzisiejszego rowu Świerzawy.

Tuffs and eruptive rock pebbles in the Upper Carboniferous near Świerzawa

Abstract
In the profile of the series previously regarded as the Middle or Lower Rotliegende, recently referred to the Westphalian and Stephanian, tuffs and tuffites, also pebbles of eruptive rocks, occur among clastic deposits. This indicates the continuation of volcanic activities throughout the sedimentation of the above series, contrary to the currently held views that they started after the termination of the sedimentation. A short microscopic description is given here of the character of the tuffs and tuffites, also of thin sections of the pebbles from eruptive rocks. It has been observed that the composition of the tuffs corresponds to eruptions of an acid nature, while the eruptives which were the parents rocks of pebbles did not contain quartz phenocrysts. These pebbles had been transported from only one (poor lithological differentiation) and rather distant source (good roundnes). In the writer's opinion the tuffs represent the primary preliminary phases of eruption in the vicinity of Świerzawa while the pebbles have been brought from source areas.