Geologia Sudetica, 13 (1): 7-28.

The significance of Devonian conodont faunas for the stratigraphy of epi-metamorphic rocks of north-eastern part of the Góry Kaczawskie

Zdzisława Urbanek

Abstract
The stratigraphy of Devonian rocks of the northern part of the Góry Kaczawskie was recognized through conodont studies. The presence of Emsian, Eifelian, Frasnian and Famennian stages is evidenced by conodont fauna. This dating led to the revision of prior stratigraphic scheme and opinions on the age of folding and metamorphism in the Góry Kaczawskie. 26 species of platform conodonts belonging to 8 genera, were recorded. The paleontological chapter of the present paper discussed 7 stratigraphically important species placed here in open nomenclature.

Geologia Sudetica, 13 (1): 31-65

Neogeńska i staroplejstoceńska sedymentacja w obrębie stref zapadliskowych rowów Paczkowa i Kędzierzyna

Stanisław Dyjor, Albin Dendewicz, Andrzej Grodzicki & Anna Sadowska

Abstract
Praca przedstawia wyniki badań geologicznych neotektonicznych rowów Paczkowa i Kędzierzyna wydzielonych na pograniczu trzech jednostek tektoniczno-strukturalnych - bloku przedsudeckiego, synklinorium górnośląskiego i górnośląskiego obszaru zapadliska przedkarpackiego. Na podstawie wierceń i badań terenowych wyznaczono ramy wymienionych rowów oraz odtworzono rozwój sedymentacji serii skalnych neogenu i starszego plejstocenu. Stwierdzono związek między ruchami tektonicznymi a rozwojem sedymentacji gruboklastycznej w obrębie poszczególnych stref uskokowych wyznaczających ramy rowów. Określono również amplitudy uskoków i główne etapy ich rozwoju.
Badania palinologiczne pozwoliły na ustalenie wieku najmłodszych ogniw trzeciorzędu. Na podstawie badań mineralogiczno petrograficznych wyznaczono strefy alimentacyjne i kierunki transportu materiału skalnego. Odtworzono ponadto złożoną ewolucję paleogeograficzną stref, jakimi są trzeciorzędowy basen węglonośny Niżu Polskiego, przedsudecki odcinek wału metakarpackiego i górnośląski obszar zapadliska przedkarpackiego.

Geologia Sudetica, 13 (1): 67-86.

Makroskopowe struktury tektoniczne w metamorfiku polskiej części Gór Orlickich

Andrzej Żelaźniewicz

Abstract
Na podstawie analizy geometrycznej i wcześniejszych szczegółowych obserwacji strukturalnych ustalono, że przewodnie rysy tektoniki i główne struktury fałdowe w polskich Górach Orlickich powstały w toku drugiej fazy deformacji regionalnych należącej do tektogenezy waryscyjskiej. Już po ustaniu owego s Równego fałdowania, ale jeszcze przed zanikiem postępującej | po nim metamorfozy, miały miejsce duże przemieszczenia ślizgowe (nasunięcia) wzdłuż powierzchni i stref zgodnych | z główną foliacją. Późniejsze diagonalne fałdowanie, choć l dostrzegalne w skali makroskopowej, nie doprowadziło tu do utworzenia się wielkich form fałdowych, a istniejące skośne fałdy wąskopromienne (o amplitudzie do 1000 m) nie zmieniły, w skali regionu, meridionalnej orientacji głównych struktur. Obserwowane dziś reorientacje tych struktur oraz widoczne w obrazie intersekcyjnym nieregularności granic litologicznych zostały w głównej mierze spowodowane - młodszymi od diagonalnego fałdowania - średnio- i wielkopromiennymi odkształceniami w czasie dwóch ostatnich faz deformacji regionalnych.

Major tectonic structures in the Polish part of the Góry Orlickie

Abstract
It was recognized, on the basis of geometric analysis and earlier extensive structural observations that the main tectonic features and the main fold structures in the Góry Orlickie, Sudetes were developed during the second phase of regional deformations belonging to Hercynian movements. Just after an end of this main folding but still before cessation of metamorphic processes immediately following the isoclinal fold disturbances, a large-scale thrusting took place. It was likely parallel to the axial planes of the main folds and parallel to the main foliation surfaces but perpendicular to the axes of the main folds. Varying speed of the thrust movements resulted in remarkable rotations of the main linear structures. Subsequent diagonal refolding gave rise to tight folds (not exceeding 1000 m in their amplitude) which did not change on the regional scale the prior, generally meridional trend of structures of the main deformational phase. Actual variable trens and plunges of these structures as well as various irregularities of the observed outcrop pattern were mostly due to close or open fold disturbances representing the two last phases of regional deformations.

Geologia Sudetica, 13 (1): 87-93.

Physiography of bed-load meandering streams: imbricated gravels in fine-grained overbank deposits

Andrzej Karol Teisseyre

Abstract
In the drainage basins of the meandering Central Sudetic rivers, the Holocene valley-floor deposits consist of three divisions: coarse gravel at the bottom (channel-lag deposits), fine gravel and coarse sand (point bar deposits) and silty clay to sandy clayey silt at the top (overbank deposits known also as so-called „alluvial loams"). As a rule, the latter contain imbricated pebbles that may be scattered throughout the „loam” or grouped into streaks. Field investigation shave demonstrated that the gravels are attributable to occasional overbank flows connected with heavy floods. C-fabric measurements of such gravels may serve as a directional, however, only in a statistic sense. The scatter in C-axis dip directions of the gravels is considerable but in general similar to that typical of channel-lag gravels of the same meandering stream. Fabric measurements in both overbank- and channel-lag gravels tend to indicate local downcurrent directions which almost always are deviated from a local downvalley direction. The deviations are clearly attributable to each channel sinuosity, bank effects and processes of lateral accretion. However, these highly variable down-current directions give low-concentration cumulative fabric diagrams of a well-defined monoclinic symmetry. It has been also found that the axis of symmetry of such diagrams may precisely indicate a mean downvalley direction provided that a sufficiently large number of fabric data is available.

Geologia Sudetica, 13 (1): 97-139.

Cechsztyńska sól kamienna cyklotemu Z1 w południowo-zachodniej części monokliny przedsudeckiej

Piotr Kijewski & Wojciech Salski

Abstract
W obrębie anhydrytów cechsztynu cyklotemu Z1, w odległości około 7 km na północ od bloku przedsudeckiego, występuje pokład soli kamiennej o miąższości dochodzącej do 200 m. Granica zasięgu tej formacji oraz rozkład miąższości tak soli, jak i podścielających ją anhydrytów Al wykazuje kierunek W-E lub WNW-ESE, czyli zbliżony do ujawnionego w budowie podłoża monokliny. Sedymentacja soli odbywała się w zbiorniku o znacznie zróżnicowanej morfologii dna, w którym oprócz lokalnych zagłębień występowały także równoleżnikowo wydłużone bariery. Spągowa część pokładu solnego z regularną laminacją anhydrytową, obecnością struktur drobnokrystalicznych i ciemnym zabarwieniem jest niewątpliwie pochodzenia pierwotnego. Natomiast znaczna część soli w środkowej i górnej partii pokładu jest pochodzenia wtórnego. Przemawia za tym powszechność struktur grubokrystalicznych z solą kryształową włącznie, obecność licznych porwaków anhydrytu, domieszka materiału iłowego oraz bardzo duże wahania miąższości, nawet na niewielkich odległościach.
Badania wytrzymałościowe wskazują na bardzo duży udział odkształceń plastycznych w procesie deformowania soli kamiennej. Zjawisko to ma istotny wpływ na kształtowanie procesów tektonicznych, a zwłaszcza na charakter przemieszczeń mas soli. Miały one miejsce w związku z ruchami bloków podłoża i towarzyszącym zróżnicowaniem stanu naprężeń. Główne kierunki uskoków reprezentują orientacje NW-SE i W-E. Zasadniczą rolę w tektonicznym rozwoju monokliny przedsudeckiej, a w tym także obszaru solonośnego, odegrały fazy kimeryjska i laramijska.

Geologia Sudetica, 13 (2): 7-20.

Physiography of bed-load meandering streams 2: deposition of channel-phase sands and the dispersion of ripple- and dune-generated cross-lamination

Andrzej Karol Teisseyre

Abstract
In mountain meandering streams sand is transported as bed-load mostly in local areas confined to large separation bubbles. Separation of flow takes place on a large scale in bank niches and at the inner banks of meander bends just downstream the axis of bend. In such areas channel sand bars accumulate owing to sediment discharge in the form of dunes, dunes with ripples superimposed, and ripples. The direction of movement of the bedforms is controlled by rather a complex flow system existing in a separation bubble and - in so being - is largely unrelated, to local (paleo) slope. Systematic field measurements of ripple-, dune-, and bar slip-faces as well as bar stoss-sides have demonstrated that: (1) Almost all currents in a separation bubble may ripple sand and the dispersion in dip directions of ripple slip-faces is the greatest with mean dip of 23° and standard deviation of 7.5°; (2) Countercurrents in sand-bottom separation bubbles are too weak to produce typical backflow dunes. Consequently, dune slip-faces dip mostly bankwards or obliquely upchannel at a mean angle of 27° (σ = 7°); (3) Bar slip-faces dip either bankwards or upchannel with mean angle of dip similar to that for dunes; and (4) Bar stoss-sides dip channelwards at a mean angle of 15° (σ = 6°). The measurements have been also analyzed using cumulative contour diagrams and „current roses” in order to visualize the distribution of slip-face dip directions (i.e., azimuths of dip of cross-lamination) in relation to a local downchannel direction. The resultant current roses are strikingly bimodal with the least number of readings in the direction of flow and grand vector means poiniting upchannel (= upslope). It has been found that preservation potential of such channel sand bars is fairly good and they were commonly observed both in the Quaternary and the Lower Carboniferous fluvial deposits of the Central Sudetes. Generally, channel-phase sands are typically associated with bar-platform gravels, i.e., lower portion of a point bar sequence between meander pool and vegetated supraplatform bar. Deposits of similar origin may also occur embedded in fine-grained overbank alluvia 0.

Geologia Sudetica, 13 (2): 23-38.

The sedimentation and petrography of Zechstein and lowermost Triassic deposits in the vicinity of Kochanów (Intra-Sudetic Trough)

Stanisław Lorenc & Jerzy Mroczkowski

Abstract
The Zechstein and Lower Triassic rocks in the northern part of the Intra-Sudetic trough are represented by the clastic--carbonate deposits which pass upwards to the elastics. In the vicinity of Kochanów, these deposits display a four-member structure. The environment was changed from coastal and/or lagoonal (members A, B, C) to non-marine one (member D) during the sedimentation of rocks of this sequence. The boundary between the Zechstein and the Triassic has been established by the authors between the members C and D - in the place where the discussed deposits display a marked change of environment. This change relied likely upon the climatic variations and/or intensification of diastrophic movements.

Geologia Sudetica, 13 (2): 41-66.

Brekcje tektoniczne południowego krańca bloku gnejsów sowiogórskich

Antonina Pacholska

Abstract
Powstanie brekcji tektonicznych, opisanych w niniejszej pracy, wiązało się z rozwojem strefy fleksurowo-uskokowej wzdłuż południowo-zachodniej krawędzi bloku sowiogórskiego. Szerokość tej strefy wynosi przypuszczalnie około 3 km. Brekcjowanie gnejsów zachodziło głównie wzdłuż uskoków inwersyjnych o przebiegu NW-SE i zaznaczyło się tam, gdzie powierzchnie uskokowe tworzyły duży kąt z powierzchniami foliacji metamorficznej w gnejsach. Południowa granica bloku sowiogórskiego przebiega skośnie do kierunku omawianej strefy dyslokacyjnej, co jest wynikiem jej przebudowy. Strefa ta, rozwinięta z fleksury, utworzyła się na obszarze uprzednio już wielokrotnie czynnej linii tektonicznej. Można więc sądzić, że przed pojawieniem się wstępnego ugięcia krawędzi bloku gnejsowego doszło do zabliźnienia starszych powierzchni nieciągłości w skałach. Okresem powstania rozpatrywanej strefy fleksurowo-uskokowej był najprawdopodobniej schyłek środkowego wizenu. W południowej części bloku ze zbrekcjowanymi gnejsami graniczą brekcje osadowe i zlepieńce dolnego karbonu Gór Bardzkich, złożone głównie z materiału sowiogórskiego. Sedymentacja wyżej wymienionych osadów, wieku dolnowizeńskiego, nie wiązała się jednak z aktywnością strefy fleksurowo-uskokowej występującej dziś w ich sąsiedztwie. Materiał brekcji i zlepieńców gnejsowych powstał przypuszczalnie w efekcie synsedymentacyjnej działalności uskoków występujących w centralnej części Gór Sowich. Uskoki te przebiegają w kierunku SW-NE. Na obszarze objętym badaniami można stwierdzić przejawy trzykrotnego nasilenia się ruchów tektonicznych w okresie dolnego karbonu: w dolnym wizenie, pod koniec środkowego wizenu i w wyższej części górnego wizenu.

On the tectonic breccias at southern edge of the Sowie Góry gneiss block

Abstract
Tectonic breccias described in the present paper were developed in a wide fault-zone running along southwestern edge of the Sowie Góry gneiss block. This fault-zone resulted from the rejuvenation of the old polygenetic tectonic line. The brecciated gneisses of the southern Sowie Góry about on the south against sedimentary breccias and conglomerates of the Lower Visean of the Góry Bardzkie, the sedimentary rocks being derived from the Sowie Góry metamorphic ones. Their sedimentation was controlled by the SW-NE faults cross-cutting the central part of the Sowie Góry gneiss block. The fault-zone discussed in this paper is younger than those Lower Visean conglomerates and sedimentary breccias and strikes in the NW-SE direction. It had been developing toward the end of the Middle Visean. Three periods of Early Carboniferous more intense tectonic movements were recognized in the study area, namely in Early Visean, at an end of Middle Visean, and in uppermost Visean (Sudetic Phase).

Geologia Sudetica, 13 (2): 67-81.

Fauna utworów cechsztyńskich w północnej części monokliny przedsudeckiej

Jerzy Kłapciński & Leszek Karwowski

Abstract
This paper deals with 8 joints sets cutting Hercynian granitoids of the Kudowa-Olesnice massif. Examined were tectoglyphs, statistical orientation of joint surfaces, and joint pattern. Individual joint sets were featured and their geometrical interrelationships described. Metamorphic rocks of the roof pendants and metamorphic rocks of the massif envelope recorded the same sets of joints and kink folds. Joints in the granitoids any joints in the country rocks display identical spatial orientation, though they differ in their density, frequency, persistence as well as average length and average spacing. These observations considered in the light of previous structural and petrotectonic investigations, allowed to conclude that the small, flat-lying body of the Kudowa-Olesnice granitoids had been formed before the two last deformational phases recognized in rocks enveloping the massif. Thus during the two youngest episodes of regional deformations, both the massif and its cover were affected by the same stresses and yielded in common through the development of similar brittle structures.

Geologia Sudetica, 13 (2): 85-132.

Budowa geologiczna okolic Lubina i Sieroszowic (Dolny Śląsk)

Jan Bronisław Tomaszewski

Abstract
W artykule przedstawiono, na podstawie materiałów z ponad 200 głębokich wierceń, wgłębną budowę geologiczną rejonu Lubin-Sieroszowice obejmującego cztery odrębne jednostki geologiczno-strukturalne: blok przedsudecki, krystaliczny fundament monokliny, monoklinę przedsudecką oraz kenozoiczną okrywę monokliny i bloku. Stwierdzono tektoniczny charakter granicy między monokliną i blokiem przed-sudeckim - stanowi ją strefa uskokowa środkowej Odry o przebiegu NW-SE. Wyjaśniono przewodnie rysy dysjunktywnej tektoniki monokliny przedsudeckiej oraz jej krystalicznego podłoża.
Ustalono stratygrafię i litologię warstw skalnych badanego obszaru ze szczególnym uwzględnieniem osadów cechsztynu, gdzie przeprowadzono i uzasadniono podział na cztery cyklotemy. Podano hipotezę poligenicznego powstania białych piaskowców (tzw. białego spągowca), występujących pomiędzy łupkami miedzionośnymi cechsztynu a czerwonymi piaskowcami piętra czerwonego spągowca.
Przedyskutowano problemy budowy stratyfikowanego złoża rud miedzi występującego w spągu osadów cechsztynu. Zwrócono uwagę na niektóre zagadnienia dotyczące jego genezy, pomijane dotychczas w rozważaniach. Stwierdzono, że jest to złoże osadowe poligeniczne o wydłużonym procesie złożotwórczym.
Przedstawiono w końcu zwięzłą historię rozwoju budowy geologicznej badanego rejonu - od okresu sedymentacji lądowej utworów młodopaleozoicznych (dolnopermskich) poprzez okres transgresji epikontynentalnego morza cechsztyńskiego, okres lądowej sedymentacji dolnego triasu, następnie denudacji, aż do kolejnego okresu sedymentacji w młodszym kenozoiku zakończonego epoką zlodowaceń.
Powstanie złoża rud miedzi było krótkim epizodem w geologicznej historii rozwoju geologicznego obszaru, który czasowo i przestrzennie związany był z transgresją morza cechsztyńskiego oraz sedymentacją łupków miedzionośnych - osadów środowiska silnie redukcyjnego. Późniejszy rozwój geologiczny tego obszaru nie spowodował istotnych zmian w budowie złoża.

Geologia Sudetica, 13 (2): 133-141

Dopływ wód podziemnych do kopalni rudy miedzi na monoklinie przedsudeckiej

Tatiana Bocheńska & Janusz Bieniewski

Abstract
W artykule przedstawiono przebieg procesu drenowania górotworu przez kopalnie w pierwszych dziesięciu latach ich działalności, na tle ogólnych warunków hydrogeologicznych rejonu złoża miedzi na monoklinie przedsudeckiej. Określono wpływ drenażu na poszczególne poziomy wodonośne, z ukazaniem roli kontaktów hydraulicznych typu sedymentacyjnego i tektonicznego. Wykazano, że dopływy do kopalni formują się wyłącznie z wód statycznych poziomów wodonośnych kontaktujących ze sobą.

Geologia Sudetica, 13 (2): 143-150.

Sprężyste odsączanie wód z górotworu na obszarze kopalni rudy miedzi na monoklinie przedsudeckiej

Janusz Bieniewski & Tatiana Bocheńska

Abstract
W artykule rozwinięto schemat przebiegu zjawiska sprężystego odsączania wody z górotworu drenowanego przez kopalnie oraz opisano go zależnościami matematycznymi. Wykorzystując materiały podstawowe dotyczące obniżania się ciśnienia piezometrycznego w poziomach wodonośnych oraz ilości wód podziemnych dopływających do kopalni określono elementy składowe tych zależności. Następnie obliczono współczynnik sprężystej odsączalności poszczególnych poziomów wodonośnych oraz łączny dla całego odwadnianego górotworu.

Geologia Sudetica, 13 (2): 151-195.

Tektonika epiwaryscyjskich pięter strukturalnych Pojezierza Lubuskiego

Janusz Skoczylas

Abstract
W artykule przedstawiono rozwój tektoniki pięter strukturalnych - laramijskiego i polaramijskiego - w strefie granicznej monokliny przedsudeckiej i synklinorium szczecińsko--szamotulskiego na Pojezierzu Lubuskim. Opracowano 137 głębokich wierceń z obszaru około 18000 km² i, posługując się profilami tych wierceń, odtworzono ewolucję permo-mezozoicznego oraz kenozoicznego basenu sedymentacyjnego. W tym celu skonstruowano odpowiednie mapy strukturalne i izopachytowe dla poszczególnych pięter w systemach okresu permskiego, triasu, jury, kredy i kenozoiku. Zwrócono uwagę na istnienie lokalnych pionowych ruchów w piętrze Z1, a także na działalność pozytywnych ruchów pionowych o szerszym regionalnym rozprzestrzenieniu pod koniec pięter Z3 i Z4. Stwierdzono również istnienie związku między tektonicznym uaktywnianiem się waryscyjskiego wału wolsztyńskiego a sedymentacją utworów cechsztynu, triasu i kenozoiku.