Geologia Sudetica, 21 (1): 1-183

Petrografia utworów karbonu Gór Sowich

Włodzimierz Łapot

Abstract
Występujące w Górach Sowich izolowane płaty osadów dolnokarbońskich wypełniają oddzielone od siebie systemem zrębów i półzrębów zapadliska tektoniczne. Utwory te nazywane są kulmem sowiogórskim. Przejawem magmatyzmu górnokarbońskiego są niewielkie ciała ryolitów i kersantytów, które występują zarówno wśród gnejsów, jak i kulmu sowiogórskiego. Ciałom ryolitowym towarzyszą niekiedy skały piroklastyczne.
Kulm sowiogórski gromadził się w bardzo specyficznych warunkach stworzonych przez sztywne, krystaliczne podłoże i związany z tym silnie zaznaczony wpływ tektoniki blokowej.
Blok sowiogórski już w środkowym wizenie rozbity był na szereg drobniejszych i w pewnym stopniu niezależnych bloków tektonicznych, przemieszczających się względem siebie w kierunkach zbliżonych do pionowych. Obniżenia tektoniczne, wypełniane kulmem sowiogórskim już od środkowego wizenu, przejawiały tendencję do obniżania się względem sąsiadujących części bloku sowiogórskiego. Niezależne do pewnego stopnia ruchy poszczególnych fragmentów bloku sowiogórskiego sprawiły, że nawet najmłodsze ogniwa kulmu sowiogórskiego mogły być składane w niektórych rejonach bezpośrednio na krystalicznym fundamencie.
Ruchy te nie wygasły w dolnym karbonie. W rezultacie magmatyzm górnokarboński w Górach Sowich uwarunkowany jest także tektonicznie. Ciała ryolitów i kersantytów usadawiały się nieomal zawsze w miejscach krzyżowania się ważnych linii tektonicznych lub wzdłuż nich, tworząc specyficzny rodzaj „spawu". Z działalnością magmową wiążą się przeobrażenia stosunkowo niewielkiej strefy skał kulmu sowio-górskiego, otaczających poszczególne ciała ryolitowe czy kersantytowe. Ważne linie tektoniczne wykorzystywane były również przez niskohydrotermalne roztwory sodonośne (analcymizacja, albityzacja). Materiał detrytyczny występujący w skałach kulmu sowiogórskiego pochodzi z trzech głównych źródeł alimentacji. Jest to:

• materiał detrytyczny pochodzenia sowiogórskiego,
• materiał detrytyczny pochodzący z masywów skał zasadowych okalających od południa krę sowiogórską,
• materiał detrytyczny pochodzenia niesowiogórskiego (ze skał wchodzących uprzednio w skład zmetamorfizowanej regionalnie formacji osadowej, stopniem metamorfizmu odpowiadającej facji zieleńcowej).

Petrography of Carboniferous rocks from the Sowie Mts.

Abstract
Isolated patches of Lower Carboniferous sediments that occur in the Showier Mts fill up tectonic depressions separated from one another by the system of horsts and half-horsts. These sediments are called the Sowie Mts. kulm.
Small bodies of rhyolites and kersantites occurring within both, gneisses and the Sowie Mts. kulm are the result of the Upper Carboniferous magmatic activity. Rhyolites are sometimes associated with pyroclastic rocks.
The Sowie Mts. kulm was formed under particular circumstances induced by the rigid crystalline basement and the block-faulting tectonics. As far as in the Middle Visean, the Sowie Mts. Block was disintegrated into numerous smaller and to the some degree independent tectonic blocks, which were vertically shifting.
Tectonic depressions filled with the Sowie Mts. kulm, since the Middle Visean, have tended to lower in relation to the nearby parts of the Sowie Mts. Block. As the result of almost independent movements of fragments of the Sowie Mts. Block, even the youngest sediments of the Sowie Mts. kulm could be, in certain regions, deposited directly on the crystalline basement.
Those movements did not enhanced in Lower Carboniferous, so the Upper Carboniferous magmatism was conditioned by the tectonics. The bodies of rhyolite and kersantite almost always have occupied junctions of the main tectonic lines or intruded along them, forming something like a weld. As the result of the magmatic activity a narrow zone of altered rocks of the Sowie Mts. kulm surrounds the rhyolitic and kersantitic bodies. Main tectonic lines were also penetrated by low temperature and sodium-bearing hydrothermal solutions (analcimitization, albitization).
There was three main sources of the detritic material of the Sowie Mts. kulm:

• the Sowie Mts.,
• ultrabasic massives that occur south of the Sowie Mts. Block,
• terrains outside the Sowie Mts. (rocks previously forming sedimentary formation metamorphosed in the greenshist facies).

Geologia Sudetica, 21(1): 185-196

Zmetamorfizowane skały dewońskie we wschodniej części jednostki Bolkowa (Góry Kaczawskie)

Adam Haydukiewicz & Zdzisława Urbanek

Abstract
We wschodniej części jednostki Bolkowa znaleziono szare łupki ilasto-krzemionkowe zawierające konodonty. Konodonty wyznaczają ich dewoński wiek. Skały te stanowią najwyższy człon sekwencji osadowo-wulkanicznej, której człony niższe należą do syluru i ordowiku (?). Cała sekwencja występuje w jądrze i skrzydłach wąskiego fałdu nazwanego synkliną Starych Rochowie.

The metamorphosed Devonian rocks in the Bolków unit (the Kaczawskie Mts, Sudetes)

Abstract
Gray, clayey-siliceous slates containing conodonts were found in eastern part of the Bolków unit. The conodonts define Devonian age of these rocks, which occur as the uppermost member of the sedimentary-volcanogenic sequence ascribed to the Silurian and Ordovician (?). The whole sequence appears in a core and limbs of the tight fold referred to as the syncline of Stare Rochowice.

Geologia Sudetica, 21 (1): 197-229

Rodingit z serpentynitów okolic Mikołajowa (masyw serpentynitowy Braszowice-Brzeźnica, Dolny Śląsk)

Piotr Gunia

Abstract
W niniejszej pracy po raz pierwszy opisano rodingit z serpentynitów okolic Mikołajowa (masyw serpentynitowy Braszowice-Brzeźnica).
Rodingit tworzy w silnie zaangażowanych tektonicznie serpentynitach owalną budinę o rozmiarach 3 x 0,4 m, zbudowaną z bezwodnego grossularu, wezuwianu, diopsydu i chlorytu (leuchtenbergitu), wykazuje oznaki silnego zbrekcjowania i mylonityzacji. Otacza go kilkucentymetrowej miąższości szarozielona chlorytowa otulina kontaktowa typu „black-wall". Pozycja geologiczna ciała rodingitowego oraz analizy chemiczne zestawione na diagramach ACF i CaO-SiO₂-Al₂O₃ wykazują, że skalą wyjściową rodingitu mogło być gabro. W pracy podkreślono złożoność genezy rodingitu z Mikołajowa. Przyjęto pogląd, że powstał on w procesie serpentynizacji ultrabazytów.

Geologia Sudetica, 21(1): 231-257

Problem następstwa wiekowego dwóch ciał granitowych i zmienność temperatury krystalizacji w skale z Janowic Wielkich w Rudawach Janowickich

Michał Paweł Mierzejewski & Barbara Wojnar

Abstract
Badania relacjonowane w niniejszej pracy miały za zadanie ustalenie na potrzeby praktycznej kartografii optymalnej metody określania następstwa wiekowego różnych odmian strukturalnych granitów. Jako obiektem badań posłużyliśmy się dwoma granitami karkonoskimi kontaktującymi ze sobą w okolicy Janowie Wielkich w naturalnym odsłonięciu zwanym „Piecem". Badania prowadzono w pięciu kierunkach: zbadano zmienność petrograficzną, zmienność struktury ziarna skalnego, zmienność temperatur krystalizacji, zanalizowano struktury kontrakcyjne oraz spękania skalne.
Z przeprowadzonych badań wynika, że najszybciej można ustalić sekwencję skalną na podstawie struktur kontrakcyjnych, a następnie spękań skalnych. Pierwsze trzy z wymienionych wyżej kierunków badań dały odpowiedzi dwuznaczne co do sekwencji granitów. Okazało się bowiem, że cechy petrograficzne, rozmiary ziarn i temperatury krystalizacji zmieniają się w sposób konsekwentny w obu ciałach plutonicznych, jeśli kroczymy ku kontaktowi, a zmienność temperatury krystalizacji i wymiary ziarna okazały się niewątpliwie funkcją odległości od kontaktu. Można więc przypuszczać, że młodsza intruzja wykorzystała starą powierzchnię kontaktową. Podany ogólny wzór na zależność temperatury krystalizacji od oddalenia od powierzchni ochładzania. Przy określeniu temperatury krystalizacji posługiwano się termometrem dwu-skaleniowym, stosując trzy rodzaje wykresów. Na jednym z nich otrzymano bardzo wysokie temperatury krystalizacji (ponad 800°C - dla granitu drobnoziarnisto-porfirowatego), co jest o tyle dziwne, że dotychczas całemu plutonowi przypisuje się naturę palingenetyczną, a temperaturę krystalizacji około 600°C. Zjawisko to można wytłumaczyć następująco: albo ten granit jest granitem regeneracyjnym, albo też granit ten krystalizował przy gwałtownym spadku ciśnienia.

A sequence of two granitic masses and their crystallization temperatures at the endocontacts

Abstract
This study was undertaken in order to choose the best method of determining the sequence of various magmatic intrusions belonging to one massif. The object of our investigation, a crag with two interfacing types of granites lies on the territory of Karkonosze granitic massif.
The investigation refered to: 1) mineralogical variability, 2) changes in grain size, 3) variability in crystallization temperatures, 4) contractional structures and 5) joint pattern in both types of granite.
It was concluded that the contractional structures and the joint pattern are the most useful features allowing to ascertain the sequence of magmatic masses. A general formula for the temperature of magma crystallization, being a function of the distance from contact, was drawn up. The contact between two kinds of granite was understood as a cooling surface. Two feldspars thermometer were used to determinate the crystallization temperature, by three different methods of calculation (Figs 10-12). At one of the diagrams a very high crystallization temperature, exceeding 800°C, was stated; it concerned the fine-grained porphyraceous granite. Such a high crystallization temperature may be explaind in terms of the regenerative origin of the fine-grained porphyraceous type of granite, or by assuming a rapid decrease of pressure at the time of crystallization.
A model for clearing up the space problem of an intrusion was suggested.

Geologia Sudetica, 21(1): 259-283

Występowanie, petrografia i geneza dolomitu granicznego w cechsztynie okolic Lubina

Jan B. Tomaszewski & Jerzy Cygan

Abstract
W pracy przedstawiono wyniki badań dolomitu granicznego w obszarze na zachód od Lubina (fig. 1). Dolomit graniczny występuje w spągu pierwszego cyklotemu cechsztyńskiego (P₂1). Stanowi on zaburzenie typowego następstwa litologicznego w cyklotemach, co może być podstawą do wydzielenia subcyklotemu P₂1'- Wydzielono dwie odmiany makroskopowe dolomitu granicznego: jasnoszarą i szaroczarną, tworzące się w różnych środowiskach sedymentacyjnych. Badania mikroskopowe pozwoliły wydzielić trzy typy mikrofacjalne: mikrosparyt, biomikryt i dolomit zapiaszczony. Badania prób dolomitu granicznego oraz obserwacje w wyrobiskach kopalnianych pozwoliły stwierdzić, że tworzył się on w nieckowatych zagłębieniach dna płytkiego zbiornika morskiego. W warunkach podwyższonego zasolenia wód następowała dolomityzacja świeżo osadzonego mułu kalcytowe-go. W dalszych etapach diagenezy następowała rekrystalizacja oraz procesy mineralizacyjne. Głównym minerałem kruszcowym w dolomicie granicznym jest chalkopiryt, mniej rozpowszechnione są bornit, galena i piryt. Analizy chemiczne pozwoliły wyróżnić dolomit graniczny jako dolomit czysty i dolomit zanieczyszczony substancją ilasto-węglistą i piaszczystą.

Occurrence, petrography and genesis of the boundary dolomite in the Zechstein near Lubin

Abstract
The paper presents results of investigations of the so-called boundary dolomite occurring west of Lubin. The boundary dolomite appears at the base of the first Zechstein cyclothem (P₂1). Its appearance disturbs typical lithological succession in the cyclothems, thus one may distinguish subcyclothem P₂1'. There are two megascopic varieties of the boundary dolomite: light-gray and gray-black, developing in different sedimentary environments. Microscopic studies allow to distinguish three microfacial varieties, namely microsparite, biomicrite, and sandy dolomite. Studies performed on rock samples and in the mine excavations allow to conclude that the boundary dolomite developed in troughs of a shallow sea basin. Increased salinity promoted dolomitization of a newly deposited calcite mud. Then, in further stages of diagenesis took place recrystallization and mineralization. The chief ore mineral of the boundary dolomite is chalcopyrite. Bornite, galena and pyrite are less common. Chemical analyses showed that the boundary dolomite is composed of pure dolomite and dolomite impured with sandy and clayey-coal matter.

Geologia Sudetica, 21(2): 1-71

Fluvial processes on the wet Miszkowice fan. Part II: Sediment transport, with special reference to the August 1977 flood

Andrzej Karol Teisseyre

Key words: Gravel-bed rivers, Fluvial geomorphology, Fluvial sedimentology, Floods, River's load, Sediment transport, Alluvial fans, Denudation, Western Sudetes - SW Poland.

Abstract
The River Złotna, a mountainous tributary to the upper River Bóbr in the Western Sudetes, SW Poland, may be considered a typical Sudetic gravel-bed river. This is a small stream characterized by the pluvial-snowy regime of runoff (Q ca. 0.46 m³ s^-1) draining a catchment basin of some 28 km². Environmental studies carried out during a seven--year period (1977-1984) have enabled the author to determine the load of the river as well as conditions and mode of its transport. The investigations were concentrated primarily on the lower stretch of the river including the whole Miszkowice Fan.
Being in flood the lower Złotna carries several kinds of materials transported as the floating, dissolved, suspended, saltation and the bed-load. It has been found that the suspended load comes mostly from the lower part of the catchment basin underlain by relatively weak deposits of Lower Carboniferous age. This part of the basin is for a large part deforested and subjected to intense farming at least throughout the last 700 years.
Field investigations have also demonstrated that the distance of travel of gravel-size solid materials may be large even during a single flood. It is likely that during one catastrophic flood in August 1977. metalimestone cobbles were transported from the riverhead portion of the catchment basin to the river mouth (ca. 9-10 km). In the process of flood transport, gravel is subjected to hydraulic sorting mostly according to grain shape (sphericity) and size (immersed weight). Flat gravels, carried chiefly in saltation, tend to be concentrated on lateral and/or point bars. This is the result of lateral diffusion of the saltation load of the river. At the same time, highly spherical gravels (relatively heavy) or the largest flat clasts are usually concentrated in the streambed as a natural pavement or channel-lag deposit. It has been found that during flood large spherical gravels may be rolled along the thalweg to a relatively large distance in a sinuous or even meandering channel without being deposited. During the August 1977 flood, the heaviest boulder transported as the bed-load to a distance of at least several hundred metres showed immersed weight of ca. 100 kG, while the heaviest object moved by water amounted to ca. 2 T (immersed weight).
Field measurements and observations have indicated that the formulae for critical velocity and critical bed shear stress published by Neill (1967, 1968a,b) and Krey-Schoklitsch (Schoklitsch 1950) may be applied to rivers floored by coarse gravel provided that constants they contain are carefully adjusted to local conditions of flow and sediment type. The modified formulae adjusted to the conditions prevailing within the lower River Złotna are given in the text.
Measurements of gravel size performed on the Miszkowice Fan after the August 1977 flood have demonstrated that dimensions of gravel diminished downfan. The diminution in gravel size is correlated with the cross-sectional area of flow, the bankfull discharge and/or the total stream power. It may not be correlated, however, with the mean flow velocity, the hydraulic slope, and the bed shear stress. Also, it may be demonstrated that at least in the statistic sense the suspended sediment discharge is a function of the water discharge and/or the total stream power. The 24-hour suspended sediment discharge for the lower River Złotna is given by the equation G_SS = 7535 (Q/Q_b)^2.632.
It seems to be evident from field observations that the fluvial processes in general and the development of a channel of a gravel-bed river in particular may be analysed qualitatively and quantitatively in categories of some threshold discharges or corresponding total stream powers. Among the most important threshold discharges is a discharge corresponding to the initiation of movement of the gravelly streambed. For the lower River Złotna the discharge corresponds roughly to the 3/4 full discharge in the warm half of the year. However, in the cold half of the year, the discharge is evidently lower than in the warm season.
During the water year, the River Złotna not only changes its discharge, but also the character of its load. Each year from 5 to 7 months the river carries mostly the dissolved load. The gravelly streambed of the river is living from 2 to 9 days per year (data from a decade 1971-1980). In an average water year, the River Złotna is for about 6 months a suspended load stream including from 2 to 4 days during which the river load is mixed. In an exceptionally wet water year 1976/1977, the River Złotna was a suspended load stream for 7 months, during 6 days the river load was mixed, and on 3 days it was a bed load stream (i.e., during the August 1977 flood). It is suggested that the River Złotna has been a suspended load stream throughout the historic period including the last 700 years.
During the catastrophic August 1977 flood, the 84-hour runoff from the catchment basin was equal to 26.2 per cent mean annual runoff. The runoff of the suspended load attained a value of ca. 23 000 T (or some 71.3 per cent total sediment load). Mean discharge of the suspended load amounted to 0.03886m³ s^-1 (Q/Q_SS = 323), while mean discharge of the saltation and the bed load was estimated to be 0.01 488 m³ s^-1 (Q/Q_SS = 845). The ratio of the saltation load to the bed load ranged from 2.03 to 3.55 (approximate indirect estimation).
A yearly rate of denudation of the River Złotna catchment basin computed for an average water year 1977/1978 was 0.536 mm/yr for the whole basin and 1.786 mm/yr for its arable portion. During the 84-hour period of the August 1977 flood, the denudation rate was 0.58 mm and 1.93 mm for the whole catchment basin and its arable portion, respectively. It has been found that the lower part of the basin underlain by the Lower Carboniferous rocks is subjected to perceptibly stronger denudation than its upper part underlain by metamorphic rocks. It is suggested that such a tendency has been sustained throughout the Cainozoic leading to the exposure of metamorphic mountain ranges from under their sedimentary mantle.

Procesy fluwialne na „mokrym” stożku Miszkowic. Część II: Transport osadu ze szczególnym uwzględnieniem powodzi w sierpniu 1977 roku

Abstrakt

Rzeka Złotna, górski dopływ górnego Bobru w Sudetach Zachodnich, może być uważana za typową małą żwirodenną rzekę Sudetów. Jest to rzeka o deszczowo-śnieżnym ustroju zasilania (Q ok. 0,46 m³ s^-1), odwadniająca zlewnię o powierzchni ok. 28 km². Badania geologiczno-środowiskowe prowadzone przez autora w ciągu 7 lat (1977-1984) umożliwiły określenie obciążenia Złotnej oraz warunków jego transportu w ujściowym odcinku rzeki, na stożku Miszkowic.
Dolna Złotna transportuje w czasie powodzi obciążenie flotacyjne, rozpuszczone, zawiesinowe, saltacyjne i denne. Stwierdzono, że obciążenie zawiesinowe rzeki pochodzi głównie z dolnej części dorzecza podścielonej przez średnio odporne skały dolnego karbonu. Ta część dorzecza jest w większości wylesiona i użytkowana rolniczo od ok. 700 lat.
Wykazano, że zasięg powodziowego transportu żwiru może być bardzo duży. Jest bardzo prawdopodobne, że w czasie jednej katastrofalnej powodzi gruby żwir może być przetransportowany z obszaru źródłowego Złotnej na jej stożek napływowy przy ujściu rzeki do Bobru (ok. 9-10 km). W czasie transportu powodziowego żwiry ulegają sortowaniu hydraulicznemu, głównie według kształtu (sferyczność) i wielkości (ciężar w zanurzeniu). Żwiry płaskie, transportowane głównie przez saltację, maja tendencję do koncentrowania się na łachach bocznych i meandrowych. Jest to wynik bocznej dyfuzji obciążenia saltacyjnego rzeki. Żwiry o dużej sferyczności (ciężkie) lub żwiry płaskie o dużej średnicy koncentrują się na dnie koryta tworząc bruk korytowy. Stwierdzono, że duże żwiry o dużej sferyczności są w czasie powodzi toczone wzdłuż talwegu na długich odcinkach koryta krętego, a nawet meandrującego, nie ulegając po drodze depozycji. W czasie powodzi sierpniowej 1977 r. najcięższy blok skalny toczony po dnie ważył pod wodą ok. 100 kG, a największy obiekt poruszony przez wodę ważył w zanurzeniu ok. 2 T. Stwierdzono, że formuły Neilla (1967. 1968a, b) oraz Krey-Schoklitscha (Schoklitsch 1950) dają prawdziwe wartości prędkości krytycznej i krytycznego naprężenia ścinającego inicjującego ruch żwiru pod warunkiem, że występujące w nich stałe zostaną w sposób ostrożny dostosowane do lokalnych warunków przepływu. W pracy zaproponowano zmodyfikowane formuły, sprawdzone w terenie w korycie dolnej Złotnej.
Pomiary wielkości żwirów wykonane na stożku Miszkowic po powodzi w sierpniu 1977 r. wykazały, że wielkość żwirów maleje w kierunku w dół stożka. Spadek wielkości żwirów wykazuje dobrą korelację z polem przekroju przepływowego koryta, przepływem pełnokorytowym lub z całkowitą mocą strumienia. Zmniejszanie się średnic żwiru może natomiast nie wykazywać korelacji ze średnią prędkością przepływu, spadkiem hydraulicznym i naprężeniem ścinającym na dnie. Pomiary koncentracji zawiesiny wykazały, że przepływ obciążenia zawiesinowego może być rozpatrywany jako funkcja przepływu wody lub całkowitej mocy strumienia Dotychczasowe obserwacje wskazują, że dobowy przepływ zawiesiny w dolnej Złotnej może być przybliżony równaniem empirycznym G_SS = 7535(Q/Q_b)^2.632. Wykazano, że przebieg procesów korytowych i rozwój koryta rzeki żwirodennej można analizować jakościowo i ilościowo w kategoriach przepływów progowych i odpowiadających im całkowitych mocy strumienia. Spośród najważniejszych przepływów progowych należy wymienić przepływ inicjujący ruch żwirowego dna rzeki. Stwierdzono, że w ciepłej połowie roku hydrologicznego przepływ ten odpowiada w dolnej Złotnej stanowi 3/4 pełnokorytowemu lub zbliżonemu, a w zimnej połowie roku analogiczny przepływ jest wyraźnie mniejszy.
W ciągu roku hydrologicznego Złotna nie tylko zmienia przepływ, ale także charakter obciążenia. Obserwacje prowadzone w latach 1971-1980 wykazały, że w ciągu 5-7 miesięcy w roku Złotna niesie prawie wyłącznie obciążenie rozpuszczone. Ruch żwirowego dna rzeki odbywa się w ciągu roku w okresie 2-9 dni. W przeciętnym roku hydrologicznym Złotna jest przez 6 miesięcy rzeką o obciążeniu zawiesinowym, w tym w ciągu 2-4 dni obciążenie rzeki ma charakter mieszany. W wyjątkowo mokrym roku hydrologicznym 1976/1977 Złotna była przez 7 miesięcy rzeką o obciążeniu zawiesinowym, a przez 6 dni miała obciążenie mieszane (obciążenie denne stanowiło wtedy 3-11% obciążenia całkowitego), a przez 3 dni była rzeką o obciążeniu dennym (powódź w sierpniu 1977 roku). Sugeruje się, że zawiesinowy charakter obciążenia Złotnej utrzymywał się prawdopodobnie w ciągu całego okresu historycznego (ostatnie 700 lat).
W czasie katastrofalnej powodzi w sierpniu 1977 roku w ciągu 3,5 doby odpływ ze zlewni Złotnej wynosił 26,2% średniego rocznego odpływu, zaś odpływ zawiesiny osiągnął wartość ok. 23 tys. T (czyli ok. 71,3% całkowitego obciążenia osadem). Średnie natężenie przepływu zawiesiny wynosiło 0,03886 m³ s^-1 przy Q/Q_SS = 323, natomiast średnie natężenie przepływu obciążenia dennego i saltacyjnego osiągnęło wartość 0,01488 m³ s^-1 przy Q/Q_Sb = 845. Stosunek obciążenia saltacyjnego do dennego wynosił 2.03-3.55 (przybliżone dane pośrednie).
Roczne tempo denudacji zlewni Złotnej, wyliczone dla przeciętnego roku hydrologicznego 1977/1978, wynosiło ok. 0,536 mm/rok dla całego dorzecza i 1.786 mm/rok przy uwzględnieniu tylko części dorzecza użytkowanej rolniczo. W czasie 3,5 doby powodzi sierpniowej denudacja osiągnęła wartość 0,58 nim dla całego dorzecza i 1,93 mm dla części dorzecza użytkowanej rolniczo. Stwierdzono, że dolna część dorzecza, podścielona przez utwory dolnego karbonu, ulega denudacji szybciej niż część górna podścielona przez skały metamorficzne. Przypuszczalnie tendencja taka utrzymywała się w ciągu całego kenozoiku powodując wypreparowanie grzbietów górskich zbudowanych ze skal metamorficznych spod ich osadowej pokrywy.

Geologia Sudetica, 21(2): 73-100

Analiza zróżnicowania mineralizacji miedziowej w piaskowcach białego spągowca na obszarze kopalni Lubin

Barbara Namysłowska-Wilczyńska

Abstract
Przedmiotem rozważań w artykule jest zmienność mineralizacji miedziowej w obrębie piaskowców białego spągowca na obszarze złoża rud miedzi w Lubinie. Zagadnienie zróżnicowania zawartości miedzi analizowano zarówno w profilu pionowym miedzionośnej serii piaskowcowej, jak też w jej rozprzestrzenieniu poziomym. Badane profile rudy piaskowcowej reprezentują trzy pola eksploatacyjne kopalni „Lubin": L-1, L-2 i L-3. Pola te charakteryzują się zróżnicowaną wielkością obszaru i różnorodnym wykształceniem litologicznym serii złożowej.
Podstawowy materiał do badań statystycznych stanowiły oznaczenia zawartości Cu w próbach elementarnych o długości 0,20 m, pochodzących z prób bruzdowych pobranych ze złoża.
Przeprowadzono analizę kształtów rozkładów zawartości Cu, opracowanych dla wytypowanych „warstw” mineralizowanych piaskowców - tzw. plasterków. Następnie dokonano oceny zróżnicowania podstawowych statystyk tego parametru (średnich X, wariancji S², odchyleń standardowych S, i współczynników zmienności V). Te obliczenia wykonano dla całego interwału miąższości rudy.
Rezultaty analizy statystycznej przedstawiono na tle danych sedymentologiczno-mineralogicznych, dotyczących piaskowców białego spągowca. Stwierdzona zmienność kształtów histogramów i wartości parametrów statystycznych w profilach pionowych przemawia za descenzyjną genezą mineralizacji piaskowców. Zaznaczające się prawidłowości w rozmieszczeniu mineralizacji miedzią w profilach tych skal odwzorowują zjawiska postsedymentacyjnego przemieszczania się roztworów kruszconośnych w piaskowcach, wskazując na złożoność procesów ich migracji. W kształtowaniu się obecnej formy złoża oprócz lateralnych przemieszczeń kruszców istotną rolę odgrywały również ruchy pionowe.

Analysis of the variability of copper mineralization in Whiteliegendes sandstones in the area of the Lubin Mine

Abstract
The subject of the considerations in the article is the variability of copper mineralization within the sandstones of Whiteliegendes in the area of the Lubin Mine's Cu ore-deposit. The problems of percentage Cu contents variation, as well in the vertical profiles of copper-bearing sandstone series, as in the horizontal extension of the deposit, were studied.
The analysed profiles of sandstone ore represent three exploited regions of the Lubin mine, L-l, L-2 and L-3. These areas are characterized by different lithological structure of the deposit series and various dimensions of the surface.
Initial material for the statistical analysis was the results of chemical analyses of °/0 Cu contents for elementary segments of the length 0.20 m, derived from the groove-samples, by means of which the deposit has been sampling.
The investigation of frequency distribution shapes of percentage content of copper was carried out for the selected „layers” of sandstone ore, of the length 0.20 m. Also the frequency distributions of % Cu contents for the whole populations of all elementary samples of mineralized sandstones were investigated. When evaluating the variability of basic statistics values (averages X, variances S², standard deviations S, coefficients of variability V) of considered parameter, the whole profile of sandstone ore thickness was taken into calculations. The results of statistical analysis against the background of sedimentologic-mineralogical data concerning the Whiteliegendes sandstones have been presented.
The confirmed variability of histograms shapes and of statistical parameters values in the vertical profiles advocate the descension genesis of mineralization in the sandstones. Occurring regularities in the distribution of mineralization in the profiles of these rocks should be identified with the phenomena of postsedimentation displacement of metalliferous solutions, proving of complication of migration processes. In the formation of present form of the deposit within the Whiteliegendes sandstones, except the lateral displacements of copper-ores, the significant role also played the vertical movements.

Geologia Sudetica, 21(2): 101-127

Charakter transgresji morza cechsztyńskiego a geneza osadów białego spągowca na obszarze Wielkopolski (Północna Monoklina Przedsudecka)

Paweł Henryk Karnkowski

Abstract
Na podstawie kilkudziesięciu wierceń z północnej części monokliny przedsudeckiej przedstawiono litologię, litostratygrafię i warunki sedymentacji schyłku czerwonego spągowca i początku cechsztynu oraz zaproponowano model szybkiej transgresji cechsztyńskiej. Przedyskutowano również zagadnienie genezy barwy białego spągowca sugerując, że obecny jasny kolor tych osadów spowodowany był odbarwieniem wskutek infiltracji silnie redukcyjnych roztworów powstałych w czasie sedymentacji łupku miedzionośnego.

The nature of Zechstein transgression versus origin of the Weissliegendes in the Wielkopolska area (northern Fore-Sudetic Monocline, western Poland)

Abstract
The lithology, lithostratigraphy, and sedimentary environment from the end of the Rotliegendes and earliest Zechstein are discussed on the basis of analysis of several tens boreholes from northern part of the Fore-Sudetic Monocline, and a model of rapid transgression of Zechstein Sea is proposed. The question of origin of color of Weissliegendes rocks is reviewed and attempt is made to explain light colour of these rocks as due to decoloration by infiltrating strong reducing solutions in time of sedimentation of copper shales.

Geologia Sudetica, 21(2): 129-142

O niektórych przejawach diagenezy tzw. dolego wapienia węglowego Gór Bardzkich

Włodzimierz Łapot

Abstract
Utwory tzw. dolnego wapienia węglowego Gór Bardzkich określono jako allochemiczne wapienie sparytowe (biosparrudyty, biosparyty, intrasparrudyty, intrasparyty, pelsparyty). Zawierają one obficie reprezentowany element litoklasyczny (fragmenty gnejsów sowiogórskich, ziarna polikrystalicznego kwarcu, skalenie, minerały blaszkowe). Element litoklastyczny cechują liczne znamiona rozkruszania (mikrospękania, rozpad większych ziarn na mozaikę drobniejszych, ostrokrawędzistych fragmentów spojonych tlenkami żelaza lub submikroskopowej wielkości miazgą mineralną) i wietrzenia, zwłaszcza skaleni i minerałów blaszkowych. Skały węglanowe uległy umiarkowanej diagenezie. Wśród procesów diagenetycznych najintensywniej zaznaczyły się: rekrystalizacja, mikrytyzacja i wczesnodiagenetyczna dolomityzacja. W rezultacie rekrystalizacji skaty te uzyskały pokrój sparenitów, mimo że uprzednie ich tło skalne stanowił muł mikrytowy. Niezwykłą obfitość autogenicznych kryształów kwarcu tylko w tle skalnym jednej z ławic intrasparrudytów (w niektórych miejscach nawet około 80% objętości tego tła) zinterpretowano jako dowód działalności wulkanicznej w obszarze sąsiadującym ze zbiornikiem bardzkim w końcu wczesnego wizenu. Omawiane skały węglanowe powstały w rezultacie szybkiej resedymentacji słabo skonsolidowanych i luźnych materiałów, które powstawały i gromadziły się uprzednio w środowisku płytkowodnym (ooidy, protoonkolity, bogata i zróżnicowana fauna płytkowodna).

Some aspects of the diagenesis of the so-called Lower Carboniferous Limestone of the Bardzkie Mts

Abstract
The so-called Lower Carboniferous Limestone of the Bardzkie Mts. has been ascertained as allochemical sparitic limestones (biosparrudite, biosparite. intrasparrudite, intrasparite, and pelsparite). These rocks contain abounding litho-clastic elements: scraps of the Sowie Mts. gneisses, polycrystalline quartz grains, feldspars, and flaky minerals. The lithoclastic components display numerous features of weathering (particularly feldspars and flaky minerals) and crushing: microcracking, disintegration of relatively big grains into a fine mosaic composed of sharp-edged fragments cemented with iron oxides and submicroscopic mineral mush. The calcareous rocks have been affected by moderate diagenesis. Among diagenetic processes, the most intensely imprinted were recrystallization, micritization, and early-diagenetic dolomitization. As a result of recrystallization the rocks have become sparenitic in appearance, although their primary matrix is assumed to consist of micritic mud. An enormous abundance of authigenic quartz in the matrix of one of intrasparrudite beds (in places up to 80 vol. % of the matrix) has been regarded as evidence of volcanic activity in the area adjacent to the Bardo Basin at the end of the early Visean.
The carbonate rocks in question have originated as a result of rapid redeposition of the slightly or unconsolidated materials previously accumulated in a shallow-water environment (ooids, protooncolitcs. rich and various shallow-water fauna).

Geologia Sudetica, 21(2): 143-148

Stratigraphy of the Carboniferous deposits in northern part of the Góry Bardzkie, Sudetes

Joanna Haydukiewicz

Abstract
Conodonts occurring in gneissic breccias and conglomerates of the lower part of the Nowa Wieś formation point to the Visean age of these rocks. The overlying allodapic limestones were deposited in the Late Visean or Early Namurian. Most probably all the deposits of the Nowa Wieś formation represent the Upper Visean. Thus the overlying Srebrna Góra formation and the Zdanów melange complex are at least in part of the Namurian age.